De voornaamste doodsoorzaken in Nederland, België en Duitsland: wie sterft waaraan — en wat zegt dat over de volksgezondheid

Nederland, België en Duitsland hebben gemeenschappelijke kenmerken (vergrijzing, welvaartsziekten), maar ook belangrijke verschillen in sterftepatronen. Dit artikel schetst de stand van zaken rond de belangrijkste doodsoorzaken in deze drie landen, wat trends laten zien, en welke uitdagingen eruit voortkomen.

Nederland

Volgens recente publicaties van het CBS, VZinfo en andere gezondheidsoverzichten zijn dit de belangrijkste doodsoorzaken en trends in Nederland:

• In 2023 overleden in Nederland 169.521 mensen. 

• De grootste doodsoorzaken (per aandoening) waren in dat jaar:

  1. Dementie (ruim 17.000 doden) 

  2. Longkanker (~10.000) 

  3. Beroerte (~9.000)

  4. Coronaire hartziekten (~8.000) 

  5. Hartfalen (~8.000)

• Volgens ziektegroepen (ICD-10 hoofdstukken) stierven in 2023 ongeveer 28% van de overledenen aan nieuwvormingen (waaronder kanker), en 23% aan hart- en vaatziekten. 

• Andere belangrijke doodsoorzaken met wat lagere aantallen zijn ademhalingsziekten, ziekten van het zenuwstelsel (o.a. dementie / Alzheimer), en uitwendige oorzaken (ongelukken e.d.). 

• Trendmatig is te zien dat de sterfte door hart- en vaatziekten de afgelopen jaren is gedaald (gestandaardiseerd), alhoewel er tijdelijke onderbrekingen waren (zoals rond de coronapandemie), vooral onder vrouwen. 

• De levensverwachting daalt niet langer; sinds zo’n 2022 wordt weer een stijgende trend waargenomen. 

België

België laat ook gelijkaardige patronen zien, maar met eigen kenmerken qua sterftecijfers en regionale verschillen.

• In 2024 bedroeg de voor leeftijd gecorrigeerde vroegtijdige sterfte – dat wil zeggen sterfte vóór 75 jaar – ongeveer 312 per 100.000 inwoners. 

• Deze cijfers zijn hoger bij mannen (389 per 100.000) dan bij vrouwen (237 per 100.000). 

• België laat wel een daling in vroegtijdige sterfte zien tussen 2010–2024: ~23% daling bij mannen, ~15% bij vrouwen. 

• Qua doodsoorzaken staat kanker sterk (o.a. longkanker) vermeld als belangrijke oorzaak. COVID-19 was recentelijk ook een van de belangrijkste doodsoorzaken. 

• Regionale ongelijkheden zijn merkbaar: in Wallonië en Brussel is de vroegtijdige sterfte hoger dan in Vlaanderen. 

Duitsland

Duitsland deelt veel kenmerken met Nederland en België qua vergrijzing en welvaarts- en leefstijlgeneeskunde, maar hier zijn hart- en vaatziekten nog steeds duidelijk dominant.

• Volgens het Duitse bureau voor statistiek (Destatis) en andere bronnen zijn hart- en vaatziekten (cardiovasculaire ziekten) de voornaamste doodsoorzaken in Duitsland. 

• In 2021 maakten hart- en vaatziekte ongeveer 33.3% van alle sterfgevallen uit. 

• Kanker (maligne tumoren) volgt op de tweede plaats, met een aandeel onder de 25%. 

• Volgens recente trends (2023) bleef coronaire hartziekte (ischemic heart disease) de belangrijkste specifieke doodsoorzaak, met bijna 120.000 sterfgevallen.

• Andere belangrijke doodsoorzaken zijn beroerten (cerebrovasculaire ziekten), ziektes van het ademhalingsstelsel, Alzheimer / dementie, en in toenemende mate aandoeningen gerelateerd aan leefstijl (roken, obesitas, etc.). 

Vergelijking & betekenis

Overeenkomsten

• Hart- en vaatziekten en kanker zijn in alle drie landen de top‑oorzaken: samen goed voor een groot deel van de sterfgevallen.

• De vergrijzing drijft op zich al het aantal sterfgevallen op; oudere populaties hebben typisch meer sterfte door chronische ziekten zoals dementie, hartfalen, beroertes.

• Vroegtijdige sterfte (voor 75 jaar) is in België en Nederland onderwerp van zorg; Duitsland laat ook zien dat veel sterfte voorkomen had kunnen worden met betere preventie en behandeling.

Verschillen

• In Nederland is dementie relatief hoog in de ranglijst; het aandeel sterfgevallen door zenuwstelselziekten stijgt naarmate de bevolking ouder wordt. België kent ook dit fenomeen, maar de cijfers verschillen regionaal.

• Duitsland heeft een wat hoger aandeel sterfte door hart‑ en vaatziekten dan Nederland (waar Nederland relatief gezien wat beter scoort binnen de EU), maar Duitsland heeft op zijn beurt weer hogere absolute aantallen door de grotere bevolking.

• Het verband met leefstijl verschuift steeds meer: roken (voor met name longziekten en longkanker), obesitas, leefstijlziekten worden belangrijker. Overige risicofactoren zoals luchtvervuiling, COVID-19‑impact, verschillen in gezondheidszorgtoegang, en sociaaleconomische factoren spelen mee.

Trends

• De sterfte aan hart- en vaatziekten daalt in veel gevallen gestandaardiseerd, mede door betere behandelingsmethoden, preventie, medicijnen.

• De levensverwachting herstelt zich na de dip in de coronajaren (2020‑2021).

• Vroegtijdige sterfte daalt, maar langzamer bij vrouwen; er blijven grote verschillen tussen regio’s (in België bv.)

Uitdagingen & vooruitzicht

• Preventie blijft cruciaal: leefstijlinterventies rond roken, overgewicht, alcoholgebruik, voeding, beweging zullen groot effect hebben, vooral als gericht op jongere bevolkingsgroepen om vroegtijdige sterfte te verminderen.

• Dementiezorg & ouderzorg worden steeds belangrijker: met een stijgend aandeel ouderen met dementie / Alzheimer zullen verzorging, ondersteuning, en onderzoek naar behandeling strategieën essentieel zijn.

• Gezondheidsongelijkheid tussen regio’s moet verminderd worden: toegang tot zorg, sociaal‑economische status en leefomstandigheden spelen een grote rol in verschillen in sterfte.

• Effect van pandemieën: COVID‑19 heeft duidelijk effect gehad op sterfte, ook indirect via uitgestelde zorg, gevolgen voor chronische ziektes, etc. Landen moeten voorbereid zijn op zulke schokken.

Conclusie

In Nederland, België en Duitsland zijn kanker en hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaken, met dementie en ziekten van het zenuwstelsel ook prominent aanwezig, vooral bij oudere mensen. Hoewel de trends wijzen op enige verbetering (daling van bepaalde sterftecijfers, stijgende levensverwachting), blijft preventie, het verkleinen van gezondheidsverschillen en het versterken van ouderenzorg en zorgsystemen hoge prioriteit.